Kindermishandeling | Passend onderwijs en preventief handelen

Theorie

Kindermishandeling is niet altijd en alleen lichamelijk geweld. Kindermishandeling betreft elke vorm van mishandeling die voor een kind bedreigend of gewelddadig is. Verwaarlozing en getuige zijn van huiselijk geweld vallen hier dus ook onder. Kindermishandeling vindt vaak thuis plaats. Door bijvoorbeeld de ouders of de verzorgers van het kind. Dit is dan een vorm van huiselijk geweld. Echter kunnen ook andere volwassenen een kind mishandelen, omdat het kind dan van hen afhankelijk is voor zorg. Het kan bijvoorbeeld gaan om leidsters op een peuterspeelzaal, leerkrachten of sporttrainers. Hat kan gaan om opzettelijke mishandeling, maar dit hoeft niet altijd zo te zijn. Als ouders of verzorgers de zorg niet meer aankunnen, kan het gedrag van hen ontsporen. Dit kan dan kindermishandeling tot gevolg hebben.

Vormen van kindermishandeling

Er wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende vormen van kindermishandeling:

Lichamelijke mishandeling: het betreft hier alle vormen van lichamelijk geweld
Emotionele of geestelijke mishandeling: volwassenen schelden het kind regelmatig uit, doen afwijzend of vijandig tegen het kind of maken het opzettelijk bang.
Lichamelijke verwaarlozing: het kind krijgt niet de goede zorg en verzorging die het nodig heeft.
Emotionele of geestelijke verwaarlozing: er is sprake van een doorlopend tekort aan positieve aandacht voor het kind. De behoefte van het kind aan liefde warmte en geborgenheid wordt genegeerd. Het kan ook gaan om het feit dat een kind getuige is van geweld tussen ouders of verzorgers.
Seksueel misbruik: Seksuele aanrakingen van een volwassene bij een kind (rijksoverheid.nl, z.j.).

Ouders die vroeger zelf mishandeld zijn, laten later zelf vaak een star opvoedingspatroon zien bij de opvoeding van hun eigen kinderen. Er worden regelmatige fysieke straffen gegeven. Het blijkt dat deze ouders vaker hun eigen kinderen mishandelen, dan ouders zonder zo een opvoedingsgeschiedenis. Hieruit blijkt dat het opvoedingsverleden van de ouders een belangrijke rol speelt in de manier waarop hij of zij de eigen kinderen opvoedt. Elk ouder vormt op basis van jeugdervaringen een werkmodel waarin het opvoedingsverleden een plaats krijgt.

Sensitieve ouders beschikken over een veilig werkmodel. Ze zijn zich bewust van hun eigen jeugdervaringen en opvoedingsgeschiedenis, maar kunnen daar ook afstand van nemen.

Ouders met een vermijdend werkmodel beschrijven hun opvoedingsgeschiedenis op een stereotype wijze. Ze kunnen zijn weinig herinneren en benoemen slechts vage omschrijvingen als je ernaar vraagt. Ouders met een vermijdend werkmodel lijken hun eigen jeugdherinneringen te verdringen en e gunnen zichzelf nauwelijks toegang tot het verleden.

Ouders met een verstrikt werkmodel worden nog steels mentaal opgeslokt door hun opvoedingsgeschiedenis. Het tergkijken naar de kinderjaren roept acute boosheid of teleurstelling op.

In bovenstaande drie werkmodellen herkennen we de kenmerken van het veilige, vermijdende en ambivalente gehechtheidspatroon. Er wordt verwacht dat het werkmodel dat ouders als gevolg van hun opvoedingsgeschiedenis hebben ontwikkeld, doorwerkt in hun opvoedingsgedrag.

Hieruit kan de volgende conclusie worden getrokken: ‘ouders die hun kinderen mishandelen zijn hoogstwaarschijnlijk vroeger zelf slachtoffer geweest van kindermishandeling’ (van Beemen, 2010).

Kindermishandeling herkennen

Een kind dat mishandeld wordt vertoond vaak bepaalde kenmerken. Als je dus twijfelt of een kind mishandeld wordt kun kijken of de volgende signalen bij dit kind te zien zijn.

Het kind is agressief
Het kind is op zichzelf of trekt zich terug
Kind is bang / angstig voor (sommige) volwassenen
Het kind geeft vreemde redenen voor blauwe plekken of andere verwondingen.
Het kind is vaak afwezig op school.
Het kind moet vaak naar de dokter of het ziekenhuis

Als je denkt dat een kind mishandeld wordt, moet je dit eert met het kind zelf bespreken. Vervolgens kun je kijken of je samen met het kind naar een volwassene gaat met het probleem. Wil het kind geen hulp van een volwassene kun je bij het meldpunt voor kindermishandeling vertellen dat het kind mishandeld wordt (www.spreukbeurten.info, z.j.).

Toepassen stage

Bovenstaande literatuur is te koppelen aan de praktijd op mijn stageschool. Kindermishandeling in de vorm van lichamelijke verwaarlozing is terug te zien bij twee leerlingen op stage. Zij worden thuis niet voldoende verzorgd en daardoor ruiken de kinderen naar honden en rook. Dit krijgen ze ook te horen van medeleerlingen. Daarnaast speelt er in dit gezin seksueel misbruik bij de oudere zus (niet door de ouders).

Daarnaast worden uiteraard de kenmerken rondom kindermishandeling in de gaten gehouden. Denken wij de kenmerken te zien bij een bepaalde leerling gaan wij natuurlijk tot handelen over. Dit zoals hier boven beschreven, eerst met de leerling in gesprek. Daarna volgen eventuele verdere stappen. Er zijn duidelijke afspraken binnen de school over hoe te handelen bij zo een situatie. Daarbij wordt ook gekeken naar de voorgeschiedenis en opvoeding van de ouders. Zoals hierboven beschreven speelt dat namelijk een grote invloed bij de opvoeding van de eigen kinderen.

Interventies

Zoals hierboven beschreven zijn er leerlingen op mijn stageschool waarbij sprake is (geweest) van lichamelijke verwaarlozing. Wij zijn in gesprek gegaan met ouders, in eerste instantie ontkenden zijn het probleem. Er is nu een gezinscoach aanwezig in het gezin. Samen met ouders en haar zijn we nogmaals in gesprek gegaan, het probleem is nu helder bij ouders en de gezinscoach. Zij doen er nu alles aan om het op te lossen. De kinderen worden beter verzorgd en doen zelf ook hun best om het beter te maken. Zij vonden het natuurlijk zelf ook vervelend om dit van medeleerlingen te horen. In eerste instantie kunnen zij er natuurlijk niets aan doen. Ze zijn nog niet oud genoeg om alles zelf te doen en zichzelf volledig te verzorgen. Er is nu regelmatig contact tussen de leerkrachten en ouders (+ gezinscoach) om te bespreken hoe het er nu voor staat. Worden de kinderen op school nog geconfronteerd met het probleem door andere leerlingen, hoe gaat het thuis, hoe zijn de kinderen op school en zo verder. De ouders zijn nu erg betrokken bij het probleem en bereid er alles aan te doen het te verhelpen.

Kindermishandeling in relatie tot passend onderwijs

Iedere school is verplicht om een meldcode ‘Kindermishandeling en huiselijk geweld’ te hanteren. Deze moet afgestemd zijn op de zorgprocedures binnen de school. Hieronder zijn de stappen te lezen die horen bij de meldcode:

Stap 1A: de leerkracht vangt signalen op (kan ook iemand anders binnen de school zijn).
Stap 1B: De leerkracht, SMW’er (Schoolmaatschappelijk werker) en IB’er brengen samen deze signalen in kaart.
Stap 2: de SMW’er raadpleegt het Steunpunt huiselijk geweld
Stap 3: De leerkracht, IB’er en SMW’er voeren samen een gesprek met de betreffende ouders/verzorgers.
Stap 4: De leerkracht, IB’er en SMW’er bespreken samen de situatie. De ernst van de situatie wordt hierbij gewogen.
Stap 5A: Er wordt een beslissing genomen over het organiseren van ondersteuning voor het gezin of er wordt een melding gedaan bij het AMK (advies- en meldpunt kindermishandeling).
Stap 5B: Er wordt een plan ontwikkeld en uitgevoerd. Het AMK onderneemt actie (passendonderwijszoetermeer.nl, z.j.).

Hierboven beschreven informatie wordt altijd afgestemd op de leerlingen binnen de school. Er zijn scholen met een rode knop. Als deze wordt ingedrukt komt meteen de politie. Dit kan zijn als er een leerling is die niet in contact mag komen met bijvoorbeeld de vader. Staat vader dan toch bij school wordt deze knop ingedrukt. Dit wordt dus ook afgestemd op de leerlingen binnen de school en binnen jouw groep. Als zo een knop er is, is er dus als sprake van passend onderwijs. Ook als het stappenplan wordt uitgevoerd is er sprake van passend onderwijs, het is namelijk passend bij die leerling en zijn/haar situatie. Dit is namelijk niet iets wat je bij iedere leerling doet en vanzelfsprekend is.

Kindermishandeling en preventief handelen

Hieronder is de checklist Preventie Kindermishandeling te lezen. Het bevat tien maatregelen, die uitkomsten bieden voor ouders en kinderen. Met de checklist kun je kijken of het preventiebeleid zich richt op de oplossingen, waarvan we weten dat het werkt.

Het zijn tien preventieve maatregelen waarmee kindermishandeling effectief voorkomen kan worden.

Checklist preventie kindermishandeling

Screening tijdens de zwangerschap: zwangere vrouwen worden gescreend op een verhoogd risico voor kindermishandeling. Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar alcohol- en drugsverslaving en partnergeweld. Deze ouders krijgen dan een effectief preventieprogramma aangeboden.
Voorlichting geweldloos opvoeden: alle jonge ouders krijgen voorlichting over de norm van geweldloos opvoeden. Ze krijgen geweldloze opvoedmethoden aangereikt.
Voorlichting Shaken Baby Syndroom: alle jongen ouders worden voorgelicht over het omgaan met huilgedrag van baby’s. Ook worden ze geïnformeerd over de risico’s van het schudden van een baby.
Opvoedproblemen signaleren: met ouders die de jeugdgezondheidszorg bezoeken wordt gesproken over opvoed- en opgroeizorgen. Dit wordt gedaan aan de hand van goede gespreksprotocollen en screeningslijsten.
Opvoedondersteuning bieden: ouders en/of ouders die signalen geven van (ernstige) opvoedproblemen krijgen passen ondersteuning aangeboden. Hierbij staat preventie van kindermishandeling centraal.
Voorlichting op school: alle kinderen op school krijgen voorlichting over kindermishandeling en misbruik.
Training voor professionals: de professionals waarmee kinderen en ouders contact hebben zijn getraind in het signaleren van kindermishandeling volgens een Meldcode. Zij hebben een Meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld ingevoerd.
Psycho-educatie na huiselijk geweld: alle kinderen die getuigen of slachtoffer zijn van huiselijk geweld/kindermishandeling en waarbij politie of AMK betrokken zijn, krijgen ten minste psycho-educatie aangeboden.
Hulp voor kinderen in de vrouwenopvang: kinderen in de vrouwen- en maatschappelijke opvang krijgen begeleiding en hulp voor hun eigen specifieke problemen.
Publieksvoorlichting: inwoners weten waar zij in hun gemeente terechtkunnen voor advies wanneer zij zich zorgen maken over een kind of een gezin. Ook weten ze waar zij zelf (opvoed)advies kunnen krijgen (Donkers & Ghaeminia, z.j.).

Eigen visie

Hierboven zijn de 10 preventiemaatregelen beschreven met het doel kindermishandeling te voorkomen. Naar mijn mening moet iedere school hieraan meewerken. Je kunt al leerkracht een voorlichting geven, maar je kunt dit ook laten doen. Het is naar mijn mening belangrijk dat leerlingen weten dat het niet normaal is. Soms denken leerlingen namelijk van wel, omdat ze niet anders gewend zijn. Daarnaast kun je als reguliere school niet heel veel doen om huiselijk geweld of kindermishandeling te voorkomen. De ouders zijn de belangrijkste factor hierin.

Daarnaast speelt passend onderwijs hierbij naar mijn mening ook maar een kleine rol. Deze extreme gevallen waarbij een rode knop aanwezig is op school komen in het regulier onderwijs weinig voor. Uiteraard moet je als leerkracht je handelen bijstellen als je een leerling hebt die mishandeld wordt. Je gaat dan wel het stappenplan volgen.

Met name de kenmerken van huiselijk geweld/kindermishandeling hebben mijn handelen doen veranderen. Zeker toen ik erachter kwam dat het speelde bij een leerling uit mijn groep ben ik gaan letten op die kenmerken en zag ik er inderdaad heel veel terug. Ook merk ik dat ik nu onbewust let op deze kenmerken. Bij kinderen die agressief zijn houd ik in de gaten of er meerdere kenmerken naar voren komen en zo verder. Eerder dacht ik daar nog niet op die manier over na, dat dit erachter kon zitten bij zo een leerling.

Ik wil vanaf nu een leerkracht zijn die bewust let op de kenmerken die horen bij huiselijk geweld/kindermishandeling. Daarnaast wil ik een leerkracht zijn leerlingen het gevoel geeft dat ze bij mij terecht kunnen en leerlingen een veilig en vertrouwde omgeving biedt op school. Als laatste wil ik zoveel mogelijk, indien dat kan, meewerken aan het voorkomen van kindermishandeling. Dit bijvoorbeeld door zelf met de kinderen in gesprek te gaan over een thuissituatie. Zodat leerlingen waarbij eventueel sprake is van kindermishandeling merken dat de betreffende thuissituatie niet gewoon is. Zo hoop ik ze een opstap ge geven om eerlijk te zien over wat er thuis speelt, zodat ik als leerkracht eventueel de persoon kan zijn om het kind te helpen.

Literatuurlijst

Beemen, L. van (2010). Ontwikkelingspsychologie (4e druk). Groningen / Houten: Noordhoff Uitgevers bv.

Donkers, M., & Ghaeminia, S. (z.j.). Kindersmishandeling voorkomen, het kan! Bunnik: Drukkerij Libertas.

Internetbronnen

Rijksoverheid (z.j.). Wat is kindermishandeling? Geraadpleegd op 27 januari 2018 via <https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kindermishandeling/wat-kindermishandeling-is>.

Samenwerkingsverband passend onderwijs Zoetermeer (z.j.). Meldcode kindermishandeling. Geraadpleegd op 29 januari 2018 via <http://passendonderwijszoetermeer.nl/?page_id=181>.

Spreekbeurten.info (z.j.). Kindermishandeling. Geraadpleegd op 27 januari 2018 via <http://spreekbeurten.info/kindermishandeling.html>.